« E
Naoned, er marc’had, tralalala ... »
Ar c’habiten Derriennig a gare kęr
Naoned hag a blije dezhań kanań pa veze e-unan. Hiziv avat ne gare ket ken nag
ar porzh na kęr an duged..
O redek e oa dindan ar glav war-du
karter ar baramantourien.
Ul lizher a oa bet kaset dezhań war
vourzh e lestr. Diwezhat e oa bet roet dezhań. « Ar c’habiten Derriennig a ranko bezań ... »
Un urzh e oa, ha ret e oa sentiń.
Ret e oa mont da selaou displegadurioů aotrounez pinvidikań kęr Naoned. Tud a
ouie gwelloc’h diouzh kreskiń o bern an arc’hant eget diouzh mont war vor.
Peadra da vezań droug ennoc’h.
Ha droug a oa ennań. Droug ouzh e
vistri, ha droug outań e-unan, mevel doujus ar varc’hadourien binvidik-se a
c’halle e lakaat da sentiń evel ma karent.
Ar mous en doa stoket ouzh dor e
logell, ha roet al lizher: « ... a ranko bezań e ti ar Gompagnunezh ... da 9
eur diouzh an noz. »
Ur c’hanod a oa o c’hortoz, ouzh al
lestr.
« E Naoned er marc’had ... »
War e spered e oa chomet ar
ganaouenn-se en doa klevet gant e vartoloded, n’en doa ket sońj ken pe eus
Pennmarc’h pe eus lec’h all e oant.
Marc’had, ya. Marc’had mezhus. Ret e
vez d’an nen[1] ober traoů
vil evit gounit e voued. N’eo ket evel se e wele ar vicher en e hunvreoů pa oa
bugel, nag en e rambreoů krennard, pa veze o kerzhout a-hed an aod, e
Tregastell, pe o pesketa e Ploumanac’h. Mezh en doa. Ha mezh en deus ar mor
ivez?
Edo ar glav o pilat ar prenester,
oc’h aloubiń ar banelloů. En tiez, serr o stalafioů, sachet o stignoů tev, e
horelle flammenn ar c’hantolorioů.
« Un aes a veaj, Derriennig.
Arc’hoazh e kargot fuzuilhoů, kontilli, gwinardant, ha danvezioů[2],
e Pembo. Leuskel a reot al loman e Sant-Nazer, lakaat ar stur a vabourzh, hag
a-benn da aod Afrika. Ha tizh dezhi! Betek Gore[3],
e-tal Dakar. Eno e tiskargot ho marc’hadourezh hag e adkargot, hep koll amzer.
Ar buanań e vo ar gwellań, hag ar brasań e vo ar gounid. Gouzout a rit pegen
bresk eo marc’hadourezh Afrika. »
Banne ar c’himiad a voe kinniget.
Gwin porto e oa.
Sevel an eor eta a raio lestr
teirgwern ar c’habiten Derriennig pa darzho an deiz. Gantań e tiskenno al Liger
neuze, betek Pembo da gentań. Ha goude, Sant Nazer, hag ar mor bras, betek
Afrika. Betek enez Gore.
Gore, enezennig dirak aod Afrika ha
kęr Dakar. Ar brasań kamp bodań, berniań, bac’hań ar sklaved. Ar brasań
marc’had tud zo er bed, dalc’het gant ar C’hallaoued. Diwezhań skeudenn Afrika
evit kantmiliadoů a vorianed, karget evel loened, da vont da labourat, da
c’hwezhań, da giań, da vervel en Amerika, evit reiń d’ar re wenn sukr an
Antilhez pe kotońs Louziana.
Diskarget e vo al lestr.
Marc’hadourezh Breizh a vo gwerzhet d’ar vorianed o chom du-hont war an douar
bras.
Goude-se e vo adkarget dindan an
heol gor. Gant daou c’hant ugent paotr ha kant ugent plac’h du. Tud yaouank,
yac’h ha kreńv. Kelc’hioů houarn en o c’herc’henn. Treid hualet, brec’hioů
ereet. Staget, chadennet. Daou wiskad anezho a vo laket el lestr.
Ret e vo hastań buan da gas ar
gargad sklaved-se da Enez Martinik. Atav e vez morianed klańv war vourzh, atav
e varv un nebeud anezho, ken tomm e vez an aer e-barzh al lestr, ha ken fall e
vez ar boued a vez roet dezho. Pa n’en em lazh ket unan bennak ouzhpenn, deuet
foll gant an dic’hoanag.
Koll arc’hant a vez neuze.
Nebeutoc’h a sukr hag a rom a vez gallet prenań, ha bihanoc’h e vez ar gounid
pa vez gwerzhet ar pourvezioů e kęr Naoned. Ha piv a glev e begement[4]
gant ar baramantourien neuze?
Ar c’habiten Derriennig evel just.
"Ar wech diwezhań din",
emezań outań e-unan, pa oa o tont e-maez an ti.
Ar memes tra en doa lavaret, er wech
diwezhań.
UN TAMM ISTOR
En
18-vet hag en 19-vet kantved e voe 1800 beaj o vont eus Naoned da aodoů Afrika
pe Amerika evit kenwerzh ar re zu. Etre 12 ha 14 milion a dud a voe kaset eus
Afrika da Amerika. Gant ar Saozon (41,5%), ar Bortugaliz (29,3%), hag ar
C’hallaoued (19,2%) dreist-holl e veze graet ar c’henwerzh-se. Gant listri eus
Naoned e voe graet 45% eus ar beajoů o tont eus ar Stad C’hall. Eus porzhioů
all eus Breizh, an Oriant ha Sant Malo, e voe
un toullad ivez.
E
1789 e oa bet anavezet Gwirioů Mab-Den er stad c’hall. D’ar re wenn hepken
avat.
5
bloaz goude, e 1794, e voe anavezet d’ar re zu ivez gant ar Gońvansion Vroadel
c’hall. Gant Napoleon avat e voe adsavet ar sklavelezh e 1802. Sklaved o doa
ezhomm c’hoazh ar C’hallaoued en inizi. Evit ar sukr dreist-holl. Stag e oa ar
sklavelezh ouzh labour an douar (ar sukr en Antilhez, ar c’hotońs er Stadoů
Unanet, ar c’hafe e su Brazil) hag ar mengleuzioů er c’hevandir amerikan: al
labourioů kalet-se na felle ket d’ar re wenn ober a veze graet gant ar sklaved
du.
Berzet
e voe ar sklavelezh en trevadennoů gall a-benn ar fin e 1848 gant ar
Gouarnamant Republikan nevez. Koulskoude, e 1859, e voe ul lestr c’hoazh o
kuitaat Naoned evit ar c’henwerzh tric’hornek-se.
GERIAOUEG
adsevel: rétablir
a-hed
aloubiń
babourzh
bac'hań: emprisonner
banell: venelle
bern: tas
berniań entasser
berzań: interdire
bodań: réunir
bourzh
bresk: fragile
broad*: nation;
broadel: national
c'hwezhań suer
dic'hoanag: désespoir
doujus
droug mal; colčre
dug(ed): duc
eor
eren (ere) lier
flammenn
gor
gouzout diouzh: s'y connaitre en
gwir(ioů) droit
gwiskad couche
horellań
hualań entraver
hunvre
kanod
kantolor
karter
kelc'h
kenwerzh
kerc'henn* tour du cou
kevandir :continent
kiań souffrir
kimiad
kinnig
Konvańsion : Convention
krennard
kreskiń
krozal: gronder
leuskel (laosk): laisser
logell
loman: pilote
mab-den l'Homme
marc'hadourezh*
mengleuz(ioů) mine
mevel: valet
mezh*: honte
mezhus: honteux
morian(ed): nčgre
mous: mousse
paramantour(ien): armateur
peadra: de quoi
pilat: battre
pourvez(ioů) provisions
rankout: devoir
sentiń: obéir
sklav(ed): esclave
sklavelezh*: esclavage
stalaf: volet
stekiń (stok): toucher
stign: rideau
stur: gouvernail
tarzhań: éclater, se lever (le jour)
teirgwern: trois-mats
tizh:vitesse
trevadenn*(oů) colonie
tric'horn :triangle
tric'hornek: triangulaire
troad (treid): pied
urzh*: ordre
war-du: vers